معرفی دیوان عدالت اداری”

دیوان عدالت اداری یک نهاد قضایی مهم در نظام حقوقی ایران است که زیر نظر قوه قضاییه فعالیت می‌کند و نقش آن حمایت از حقوق مردم در برابر عملکرد دستگاه‌های اجرایی و اداری کشور است. این دیوان براساس  قانون اساسی تأسیس شده و هدف اصلی آن رسیدگی به شکایات، اعتراضات و تظلّمات مردم از تصمیمات و اقدامات نهادهای دولتی و عمومی است؛ به عبارتی هرگاه یک اداره دولتی یا سازمان عمومی تصمیم یا اقدامی برخلاف قانون یا عدالت انجام دهد، شهروندان می‌توانند به این مرجع مراجعه و حق خود را مطالبه کنند.ساختار و تشکیلات دیوان عدالت اداری از شعب بدوی، شعب تجدیدنظر، هیئت عمومی و هیئت‌های تخصصی تشکیل شده است. شعب بدوی مسئول بررسی اولیه شکایت‌ها هستند، شعب تجدیدنظر برای اعتراض به آراء شعب بدوی تشکیل می‌شوند، و هیئت عمومی برای وحدت رویه و ابطال مقررات دولتی وارد عمل می‌شود. قضات دیوان با حکم رئیس قوه قضاییه و با داشتن حداقل هفت سال سابقه کار قضایی منصوب می‌شوند.وظایف و صلاحیت‌هادیـوان عدالت اداری مشخصاً این وظایف را دارد:رسیدگی به شکایات مردم از واحدهای دولتی، شهرداری‌ها، وزارتخانه‌ها و سازمان‌های عمومی.بررسی اعتراض به آراء و تصمیمات مراجع شبه‌قضایی مانند کمیسیون‌های مالیاتی، هیئت‌های حل اختلاف کارگری و….ابطال مصوبات و بخشنامه‌های مغایر با قانون یا شرع صادره از سوی دستگاه‌های دولتی در هیئت عمومی دیوان.ایجاد وحدت رویه در آراء صادر شده شعب مختلف.شایان توجه است که این دیوان فقط صلاحیت رسیدگی به دعاوی بین مردم و نهادهای عمومی یا دولتی را دارد و شکایات علیه اشخاص حقیقی یا شرکت‌های خصوصی در حوزه کاری آن قرار نمی‌گیرد.اهمیت دیوان عدالت اداریاین نهاد با نقش مهمی که در تضمین اجرای صحیح قانون و احقاق حقوق شهروندی دارد، یکی از ارکان تاثیرگذار بر حاکمیت قانون و شفافیت عملکرد ادارات محسوب می‌شود. بسیاری از شهروندان، کارمندان، بازنشستگان و حتی فعالان اقتصادی در مواجهه با نهادهای دولتی می‌توانند به دیوان عدالت اداری مراجعه و پیگیر حقوق خود باشند.در مجموع، دیوان عدالت اداری مرجعی تخصصی برای تظلم‌خواهی شهروندان از اقدامات و تصمیمات دستگاه‌های دولتی است و باعث تقویت عدالت اداری در کشور می‌شود.

شکایت در دیوان عدالت اداری  از سوی چه کسانی قابل انجام است؟

از سوی اشخاص حقیقی، حقوقی، نمایندگان قانونی، و وکلای آنها قابل طرح است. به عبارت دیگر، هر فرد حقیقی یا حقوقی که به دلیل اقدام یا تصمیمات دستگاه‌های دولتی، سازمان‌های عمومی یا شهرداری‌ها متضرر شده یا حقوقش نقض شده است، می‌تواند شکایت خود را به دیوان ارائه کند. همچنین افراد می‌توانند با تنظیم دادخواست به زبان فارسی، ارائه مدارک شناسایی و مدارک مرتبط با موضوع شکایت، و پرداخت هزینه دادرسی مراحل شکایت را آغاز کنند. وکلا، نمایندگان قانونی، ولی، وصی، یا مدیر عامل شرکت نیز می‌توانند به نمایندگی از افراد شکایت کنند به شرط ارائه سند اثبات سمت خود. شکایت باید شامل مشخصات دقیق طرف شکایت، موضوع و شرح شکایت، مدارک مستند، و امضا یا اثر انگشت باشد. این مراحل و شرایط به جهت تضمین رسیدگی صحیح و قانونی در دیوان عدالت اداری بر اساس قوانین و مقررات مربوطه الزامی است.

مدارک لازمه برای شکایت در دیوان عدالت اداری:

برای طرح شکایت علیه نهاد دولتی در دیوان عدالت اداری مدارکی لازم است که به شرح زیر است:فرم دادخواست مخصوص دیوان عدالت اداری که از باجه‌های پست یا سامانه مربوطه تهیه می‌شود.مشخصات دقیق شاکی (نام، نام خانوادگی، شماره ملی، آدرس)، مشخصات طرف شکایت و موضوع شکایت به طور صریح و خوانا.ابطال تمبر دادگستری به مبلغ تعیین شده (حدود ۵۰۰۰ ریال برای دادخواست اصلی و ۲۰۰ ریال برای مدارک پیوستی).کپی رسمی مدارک شناسایی مثل کارت ملی، شناسنامه، گواهینامه یا گذرنامه.ارائه مدارک مستند مثل رای، بخشنامه، آیین‌نامه، دستورالعمل، یا اسناد دیگری که مربوط به تصمیم و اقدام مورد اعتراض هستند و می‌توانند شکایت را اثبات کنند.اگر شاکی شخص حقوقی یا شرکت باشد، آگهی ثبت شرکت در روزنامه رسمی و آخرین تغییرات، اساسنامه، پروانه کسب یا تولید معتبر باید ضمیمه شود.در صورتی که فرد شکایت‌کننده نماینده قانونی باشد، ارائه سند یا مدرکی که سمت نمایندگی وی را اثبات کند ضروری است.دادخواست و همه مدارک به تعداد طرفین شکایت به علاوه یک نسخه تقدیم می‌شود.این مدارک طبق قانون و مقررات دیوان عدالت اداری برای شروع رسیدگی لازم و ضروری هستند و نقص در مدارک می‌تواند باعث رد شکایت شود. همچنین شکایت باید به زبان فارسی و در فرم مخصوص تنظیم شود. برای ثبت شکایت در دیوان اغلب افراد ابتدا از سامانه الکترونیکی ثنا و سامانه ساجد استفاده می‌کنند.بنابراین، آماده‌سازی مدارک دقیق و مستند همراه با دادخواست منظم و تسلیم آن از طریق سامانه‌های رسمی دیوان، اولین گام مهم در طرح شکایت علیه نهاد دولتی است.

از چه ارکانها وچه هیات هایی در دیوان عدالت اداری می‌توان شکایت کرد؟

در دیوان عدالت اداری از ارکان و هیأت‌های زیر می‌توان شکایت کرد:واحدها و ارگان‌های دولتی شامل وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها، شرکت‌ها و موسسات دولتی، شهرداری‌ها، سازمان تأمین اجتماعی و نهادهای انقلابی و مؤسساتی که به آن‌ها وابسته‌اند.مأمورین و کارکنان واحدهای دولتی مذکور در امر انجام وظایف و تصمیم‌گیری‌ها.هیأت‌های رسیدگی به تخلفات اداری و کمیسیون‌هایی مانند هیأت حل اختلاف کارگر و کارفرما، کمیسیون‌های مالیاتی، کمیسیون موضوع ماده ۱۰۰ قانون شهرداری که از نظر نقض قانون یا مخالفت با آن قابل شکایت‌اند.پرسنل و مستخدمین مشمول قانون مدیریت خدمات کشوری از حیث تضییع حقوق استخدامی خود.ارکان دیوان عدالت اداری شامل شعب بدوی، شعب تجدیدنظر، هیأت عمومی و هیأت‌های تخصصی است که رسیدگی‌ها در این بخش‌ها صورت می‌گیرد. شکایت‌ها معمولاً در شعب بدوی مطرح و در صورت اعتراض، در شعب تجدیدنظر پیگیری می‌شوند. آراء صادره در شعب تجدیدنظر قطعی است. هیأت عمومی دیوان نیز در موارد خاص به شکایات رسیدگی می‌نماید.بنابراین، هر شکایتی علیه تصمیمات یا اقدامات ارکان و مأمورین واحدهای دولتی، هیأت‌ها و کمیسیون‌های مذکور و تضییع حقوق استخدامی مستخدمین می‌تواند در دیوان عدالت اداری مطرح شود که این امر نشان‌دهنده نقش حمایتی دیوان در دفاع از حقوق مردم در برابر نهادهای دولتی است .

فهرست دقیق ارکان و مؤسسات قابل شکایت در دیوان عدالت اداری به شرح زیر است:

وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها، شرکت‌ها و موسسات دولتی که به دولت وابسته‌اند؛ شامل کلیه وزارتخانه‌ها و سازمان‌های تابعه.شهرداری‌ها و مؤسسات وابسته به آن‌ها.سازمان تأمین اجتماعی و مؤسسات وابسته به آن.نهادهای انقلابی و مؤسسات وابسته به آن‌ها (مانند سازمان تبلیغات اسلامی، جهاد سازندگی، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی و…).مأموران و کارکنان واحدهای دولتی مذکور در امور مرتبط با انجام وظایف رسمی خود.هیأت‌های رسیدگی به تخلفات اداری کارکنان دولت و برخی کمیسیون‌ها مانند کمیسیون‌های مالیاتی، هیأت‌های حل اختلاف کارگر و کارفرما، کمیسیون ماده ۱۰۰ قانون شهرداری.همچنین، سازمان‌های مردم‌نهاد که موضوع فعالیت آنها حمایت از حقوق عامه و حقوق شهروندی است، می‌توانند در خصوص موضوعات تخصصی مرتبط شکایت کنند.شکایات در دیوان عدالت اداری محدود به اقدامات و تصمیمات واحدهای دولتی و مأموران آن‌هاست و علیه اشخاص یا نهادهای خصوصی قابل طرح نیست. بنابراین، مرجع رسیدگی به شکایات افراد یا شرکت‌های خصوصی محاکم عمومی است و دیوان عدالت اداری تنها مأمور رسیدگی به شکایات علیه ارکان و مؤسسات مذکور می‌باشد.این فهرست شامل تمام بخش‌های دولتی و نیمه‌دولتی است که تصمیمات یا اقدامات آن‌ها در حوزه وظایف رسمی، قابلیت طرح شکایت در دیوان عدالت اداری را دارد و پوشش دهنده بخش گسترده‌ای از انواع نهادهای دولتی، عمومی و انقلابی است .

مؤسسات عمومی غیردولتی که در صلاحیت دیوان عدالت اداری قرار می‌گیرند، بر اساس قانون فهرست نهادها و مؤسسات عمومی غیردولتی مصوب ۱۳۷۳ و اصلاحات بعدی آن، شامل نهادها و مؤسساتی هستند که به شرح زیر شناخته شده‌اند:شهرداری‌ها و شرکت‌های تابعه آنها مادامی که بیش از ۵۰ درصد سهام متعلق به شهرداری‌ها باشد.بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی، بنیاد پانزده خرداد، بنیاد شهید انقلاب اسلامی، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی.سازمان تبلیغات اسلامی.سازمان تأمین اجتماعی.جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران.کمیته امداد امام خمینی.کمیته ملی المپیک و کمیته ملی پارالمپیک ایران.فدراسیون‌های ورزشی آماتوری ایران.جهاد دانشگاهی و مؤسسات جهادی وابسته.صندوق بیمه روستائیان و عشایر، صندوق تأمین خسارت‌های بدنی، صندوق نوآوری و شکوفایی، صندوق کارآفرینی امید و برخی صندوق‌های دولتی و حمایتی.مؤسسات فرهنگی، آموزشی، پژوهشی و خیریه وابسته به نهادهای عمومی غیردولتی که به صورت غیرتجاری و غیرانتفاعی فعالیت می‌کنند.دیوان عدالت اداری معمولاً صلاحیت رسیدگی به شکایت از این نهادها را دارد، ولی رویه فعلی ممکن است محدودیت‌هایی در پذیرش شکایت از برخی نهادهای عمومی غیردولتی اعمال کند. به‌طور کلی، شکایت از نهادهای عمومی غیردولتی که وصف نهاد انقلابی دارند یا در قوانین خاص تصریح شده‌اند، پذیرفته است، ولی برخی مؤسسات غیردولتی و شرکت‌های خصوصی خارج از صلاحیت دیوان هستند.بنابراین، مؤسسات عمومی غیردولتی مطابق فهرست رسمی فوق و بر اساس قوانین مربوطه در صلاحیت دیوان عدالت اداری جهت رسیدگی به شکایات علیه تصمیمات و اقدامات اداره می‌شوند و این صلاحیت نقش مهمی در حمایت از حقوق مردم در قبال نهادهای عمومی دارد.

از چه کمیسیون‌های در دیوان عدالت اداری می‌توان شکایت کرد؟

در دیوان عدالت اداری می‌توان از برخی کمیسیون‌ها شکایت کرد که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:کمیسیون‌های رسیدگی به تخلفات اداری کارکنان دولت، که در حوزه تخلفات اداری تعیین شده از سوی دستگاه‌های اجرایی فعالیت می‌کنند.کمیسیون ماده ۱۰۰ قانون شهرداری که درباره تخلفات ساختمانی و جرایم مربوطه تصمیم‌گیری می‌کند.کمیسیون‌های حل اختلاف کارگر و کارفرما که در مسائل مرتبط با روابط کاری و حقوق کارگران تعیین تکلیف می‌نمایند.کمیسیون‌های مالیاتی که تصمیمات مالیاتی را صادر می‌کنند و شکایت علیه آرای آن‌ها در دیوان عدالت قابل رسیدگی است.دیگر کمیسیون‌های مشابه که تصمیماتشان از نظر نقض قانون یا مخالفت با حقوق افراد قابل شکایت در دیوان است.در این کمیسیون‌ها، دیوان عدالت اداری وظیفه رسیدگی به شکایات از تصمیمات یا اقدامات خلاف قانون یا سوء استفاده از اختیار این کمیسیون‌ها را دارد. شیوه‌نامه کمیسیون‌های مشورتی دیوان نیز کمیسیون‌هایی مانند کمیسیون اداری، استخدامی، بیمه و تأمین اجتماعی، اقتصادی، اراضی و شهرسازی و آیین دادرسی را برای پاسخگویی به استعلامات و سوالات مطرح کرده است.بدین ترتیب، شکایت علیه تصمیمات کمیسیون‌های دولتی و عمومی که صلاحیت آنان در قانون ذکر شده، در دیوان عدالت اداری پذیرفته می‌شود و این امر حمایت از حقوق قانونی افراد در برابر تصمیمات اداری ناعادلانه را تضمین می‌کند.